Co to jest RESTAURA?

Komentarz eksperta z Instytutu Partnerstwa Publiczno-Prywatnego Bartosza Korbusa

Dla zrozumienia smutnych konsekwencji braku zgody Rady Miasta Otwocka na realizację projektu RESTAURA, finansowanego z międzynarodowego funduszu INTERREG, warto zapoznać się z jego założeniami.

Ideą środków dostępnych w ramach INTERREG jest wspieranie współpracy różnych typów beneficjentów z państw Europy Środkowej: miast, uczelni czy organizacji pozarządowych w celu wypracowywania rozwiązań służących m.in. ochronie dziedzictwa kulturowego. Naturą tych projektów nie jest finansowanie konkretnych inwestycji, ale wypracowywanie rozwiązań , dzięki którym możliwe staje się m in. pozyskanie finansowania inwestycji prowadzącej do rewitalizacji zaniedbanych obszarów miejskich czy ochrony dziedzictwa kulturowego. Ważną częścią projektów jest też promocja wypracowanych rozwiązań.

Blisko dwa lata temu, wśród podmiotów zainteresowanych rewitalizacją miast i partnerstwem publiczno-prywatnym (PPP), powstał pomysł zrealizowania projektu finansowanego ze środków INTERREG, który umożliwiłby prowadzenie rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich. W celu aplikowania o dotację powstało konsorcjum grupujące podmioty z Polski, Słowacji, Słowenii i Chorwacji w skład którego wchodzą: MIASTA, które dzięki dotacji miały przygotować dokumentację dla projektów rewitalizacyjnych (po jednym w każdym kraju), INSTYTUCJE zajmujące się badaniami nad rewitalizacją i PPP oraz ORGANIZACJE pozarządowe i UCZELNIE, zajmujące się upowszechnianiem wiedzy na ten temat. Zgodnie z założeniami, każdy uczestnik konsorcjum mógł uzyskać środki na najbardziej cenne, z jego perspektywy, działania pod warunkiem, że będzie działać wspólnie, a na końcu podzieli się wypracowanymi doświadczeniami z innymi samorządami w całej Unii Europejskiej.

Wobec przyjęcia aplikacji cztery miasta (w tym Otwock) otrzymać mogą środki na przygotowanie inwestycji rewitalizacyjnych. Każde z nich ma podobne kłopoty wynikające z braku środków finansowych oraz specyficzne potrzeby, Nowa Gorica - średniowieczny zamek i jego okolice, Buzet - zabytkowy pałac wraz z przyległymi terenami, a Otwock - bardzo zdegradowane tereny w centrum miasta. Pozyskane środki miały być przeznaczone na wypracowanie wraz z mieszkańcami i przedsiębiorcami, projektów najlepiej wpisujących się w potrzeby społeczności, a następnie na przygotowanie konkretnych projektów infrastrukturalnych.

Miasta definiują swoje potrzeby rewitalizacyjne w odpowiednich dokumentach. W Polsce np. w Lokalnym Programie Rewitalizacji, który spełnia rolę wstępnego planu działań. Do realizacji konkretnej inwestycji konieczne jest uszczegółowienie danego przedsięwzięcia rewitalizacyjnego. Projekt otwocki zakładał wykonanie dokumentacji dla obszaru centrum miasta ze wskazaniem, jaka infrastruktura ma być zbudowana od nowa, jakie usługi społeczne mają być świadczone w ramach projektu oraz jaka infrastruktura powstała w ramach rewitalizacji ma należeć do miasta, a w jakiej części projekt można powierzyć do realizacji inwestorowi (PPP). Po zdefiniowaniu założeń strategicznych, miasta miały przystąpić do drugiego ważnego i kosztownego etapu przygotowania inwestycji rewitalizacyjnej tj. ustalenia zakresu rzeczowego (technicznego), finansowego i prawnego konkretnych inwestycji służących wdrożeniu pomysłu .

Projekt RESTAURA zakładał, że środki na wdrożenie np. sfinansowanie dróg, remontów czy budowy nowej infrastruktury pochodzić mają w jak największej części ze środków sektora prywatnego (PPP) i ze środków dotacyjnych. Pewnym wzorem dla Otwocka mogą być projekty rewitalizacyjne realizowane w Sopocie i Gdańsku.

W Sopocie, na przykład, prywatny inwestor, w zamian za możliwość nabycia ziemi w okolicach dworca PKP, zobowiązał się do sfinansowania nowych peronów i rozwiązań komunikacyjnych w tym odnowienia terenów przydworcowych i graniczących z nim terenów miejskich. Na kupionych działkach inwestor zbudował hotel i centrum handlowo-usługowe. Dzięki formule PPP, Sopot zrewitalizował ważny obszar miasta, przyciągnął inwestorów, pozyskał nową infrastrukturę w zasadzie nie wydając dodatkowych środków (rozliczenie za część publiczną nastąpiło w ramach transakcji sprzedaży ziemi pod część komercyjną - prywatną). Wartość nakładów poniesionych przez sektor prywatny na rewitalizację to ok. 100 mln zł. Gdańsk w analogicznym modelu zrewitalizował część obszaru wyspy spichrzów, gdzie nakłady inwestora wyniosły ok. 400 mln zł. w tym 13 obiektów inżynieryjnych zamówionych przez miasto, jak mosty, infrastruktura drogowa itp.

Co ciekawe, przy wielomilionowych nakładach służących rewitalizacji w formule PPP,  jedyne koszty finansowe dla miast to koszty przygotowania właśnie dokumentacji przedsięwzięcia, obejmujące doradztwo techniczne, prawne i ekonomiczne niezbędne dla wdrożenia . Koszty te związane są ze skomplikowanym przetargiem PPP, wymagającym zdefiniowania założeń technicznych dla wymaganej infrastruktury zarówno publicznej, jak i prywatnej, ponieważ miasto nie może sobie pozwolić na utratę kontroli nad estetyką inwestycji komercyjnej. Doradztwo techniczne obejmuje więc opracowanie odpowiednich planów i kosztorysów. Praca inżynierów musi być ściśle powiązana z pracą doradców prawnych i ekonomicznych. Prawnicy przygotowują dokładnie strukturę prawną projektu: badają status działek i określają zasady ich wykorzystania czy sprzedaży. Ważne, że w ramach umowy PPP, miasto ma prawo odkupu działek powierzonych partnerowi, jeśli cokolwiek nie idzie zgodnie z umową. Prawnicy przygotowują umowę PPP i dokumenty przetargowe służące do wyłonienia inwestora. Zadaniem doradców ekonomicznych jest ustalenie warunków przy jakich przetarg jest korzystny dla miasta i czy istnieje możliwość pozyskania dodatkowych środków z UE. Osobnym kosztem jest przygotowanie oferty inwestycyjnej i jej promocja.

Wszystkie te przygotowania miały zostać sfinansowane ze środków projektu RESTAURA, zarówno dla Otwocka, jak i pozostałych trzech miast. Oznacza to, że nasze miasto uzyskało możliwość sfinansowania prac umożliwiających wypracowanie z mieszkańcami projektu rewitalizacji, a następnie przygotowanie przetargu na wyłonienie inwestora prywatnego, który by ten pomysł zrealizował. W projekcie przewidziano na ten cel kwotę do 200 000 euro, czyli blisko 1 mln zł.

Oczywiście dokumentacja w ramach projektu RESTAURA sama z siebie nie sfinalizuje inwestycji, ale jest konieczna, by pozyskać środki na rewitalizację od partnera prywatnego lub z innych źródeł. INTERREG nie finansuje inwestycji, a jedynie analizy i badania potrzebne do wdrażania inwestycji . W tym kontekście warto wspomnieć, ze partnerami wspierającymi program RESTAURA w Polsce jest Ministerstwo Rozwoju i Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, odpowiedzialne za wdrażanie środków UE, w tym za projekty hybrydowe.  

Otwock, oprócz przygotowania własnej dokumentacji, miał zająć się również koordynacją przepływu dokumentacji niezbędnej do rozliczenia całego przedsięwzięcia. W związku z tym przyjął rolę lidera projektu, co daje mu dodatkowe przywileje - wyższe o 10% dofinansowanie, niż pozostali partnerzy, do 85% zwrotu kosztów udziału w projekcie. Jako lider, Otwock uzyskać mógł również  większą kontrolę nad budżetem (w tym możliwość przesunięć finansowych stosownie do potrzeb Miasta).

Niestety, wobec uchwały Rady Miasta, Otwock traci bezpowrotnie możliwość sfinansowania aż 95% dokumentacji koniecznej do wdrożenia projektów rewitalizacyjnych o potencjalnie dużej wartości infrastrukturalnej. W zamian za 80-90 tys. zł wkładu własnego, czyli wartości budowy jednego odwodnienia lub projektu jednego ronda, Otwock miał możliwość pozyskania dokumentacji wartej ok. 200 tys. euro służącej realizacji wielomilionowych inwestycji podczas rewitalizacji centrum miasta oraz środki na dodatkowe koszty projektowe i administracyjne (ok. 140 000 euro). Jestem przekonany, że realizacja projektu RESTAURA niewątpliwie wzmocniłaby zdolności pozyskiwania kolejnych projektów unijnych, a także promocji miasta w całej Europie.

Podsumowując - dotacja INTERREG została przyznana, gratulacje Ministra Rozwoju przyjęte – szkoda, że tuż po tym, na skutek decyzji Rady Miasta, Otwock nie skorzysta z szansy, która więcej się już nie powtórzy. Cały projekt obejmował wsparcie pozostałych trzech miast ze Słowenii, Chorwacji i Słowacji oraz środki na badania dla uczestniczących w jego wdrażaniu instytucji, stowarzyszeń i fundacji rozwijających wiedzę o PPP w każdym kraju (w Polsce Instytut Partnerstwa Publiczno-Prywatnego). W konsekwencji „wystawieni” przez Otwock partnerzy tworzący od kilkunastu miesięcy założenia aplikacji, najprawdopodobniej nie będą mogli cieszyć się jego dobrodziejstwami. Istnieje minimalna szansa, że na miejsce Otwocka uda się jeszcze wprowadzić inne polskie miasto, potrafiące wykorzystać szansę, jaką tworzy RESTAURA, ale może być już na to za późno. Jako otwocczanin czuję szczególną gorycz z powodu zaistniałej sytuacji (brak wsparcia dla rewitalizacji i zaprzepaszczenie projektu), ponieważ to ja, kierując się lokalnym patriotyzmem, rekomendowałem pozostałym członkom konsorcjum Otwock jako polskie miasto pilotażowe dla RESTAURY, przekonałem się, że bezpieczniej było wybrać inną gminę, w której z wdzięcznością przyjętoby i wykorzystano pożytecznie ponad 300 000 euro dotacji netto na działania, które inne miasta muszą finansować samodzielnie.

Bartosz Korbus