Naczelniku! Gdzie jesteś? Czyli o otwockich pomnikach Kościuszki słów kilka

Co łączy Warszawę, Kraków, Rozniszew, Filadelfię, Poznań, Billingsport, Nowy Jork, Cooma, Kamieńsk, Głuchów, Pennsauken, Solura, Nową Krępę, Chicago, Waszyngton, Łódź, Milwaukee? Otóż w każdym z tych miejsc oraz w 200 innych na całym świecie, nawet i na Białorusi, znajdują się pomniki gen. Tadeusza Kościuszki.

Otwock też miał pomnik Tadeusza Kościuszki, a nawet dwa pomniki jemu poświęcone. Pierwszy z nich wznosił się na środku skrzyżowania Alei Tadeusza Kościuszki i ul. dra J. Geislera. Oczywiście ta Aleja to dzisiejsza ul. T. Kościuszki. Kamień węgielny pod budowę pomnika wmurowano 15 października 1917 roku, czyli w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. Zgodę na jego budowę wydał warszawski generał-gubernator Hans von Besseler 28 czerwca 1918 roku, a uroczystego odsłonięcia dokonano 28 lipca 1918 roku. Był to niewielkich rozmiarów obelisk zwieńczony popiersiem Kościuszki w czapce rogatywce. Na ścianie obelisku umieszczona była inskrypcja „Tadeuszowi Kościuszce w setną rocznicę zgonu 15 X 1917”. Autorem popiersia był Stanisław Pawlak. Pomnik dotrwał do kwietnia 1941 r.

Wtedy to, w odwecie za zniszczenie niemieckiego godła przez mieszkańca Otwocka 15-letniego Sławka Lewińskiego, wysadzono go w powietrze. Odbyło się to na polecenie komendanta Kripo (niemieckiej policji kryminalnej), sturmscharführera Waltera Schlichta. To przed wejściem do jego domu było ułożone, z drobnych kolorowych kamyków i szkiełek, niemieckie godło państwowe. Było to prawie dokładnie w miejscu, w którym przed wojną stał i stoi obecnie obelisk marszałka Józefa Piłsudskiego. Sławomir Lewiński wraz ze swoim ojcem zginął w obozie koncentracyjnym.

Po wojnie pomnik nie został odbudowany, ale o samym Kościuszce nie zapomniano. W połowie lat 60. wybudowano przy ul. Poniatowskiego 47/49 szkołę tzw. „tysiąclatkę” gdzie umieszczono Szkołę Podstawową nr 2, dając jej za patrona właśnie gen. Tadeusza Kościuszkę. Jednocześnie postanowiono wznieść ponownie w Otwocku pomnik  poświęcony temu bohaterowi narodowemu, tylko że tym razem ustawić  przy szkole jego imienia. Pomnik uroczyście odsłonięto 15 października 1967 r. w 150 rocznicę śmierci gen. Tadeusza Kościuszki. Swoją formą trochę nawiązywał do wcześniejszego: też składał się z niezbyt wysokiego cokołu z napisem „Tadeusz Kościuszko”, na którym umieszczone było popiersie patrona. Pomnik został zaprojektowany przez słynnego rzeźbiarza Bronisława Koniuszego (1917 - 1986). W tym miejscu warto przypomnieć że znaczną część kosztów wzniesienia obelisku pokryli członkowie Powiatowego Zrzeszenia Prywatnego Handlu i Usług, a sama szkoła została wzniesiona przy wydatnej pomocy żołnierzy z jednostki w Wesołej, czyli „Kościuszkowców”.

I ten pomnik nie miał szczęścia. Na przełomie lat 80 i 90 złomiarze skradli z cokołu popiersie Kościuszki z zamiarem jego sprzedania. Popiersie udało się odzyskać, ale nie powróciło już na swoje miejsce tylko zostało zdeponowane w szkole. Jednak sam cokół stał dalej i zamiast doczekać się powrotu rzeźby na swój szczyt, doczekał się… rozbiórki. Dla porównania - żaden pomnik Kościuszki w Stanach Zjednoczonych nigdy nie uległ zniszczeniu!

Trudno dociec, dlaczego taki los spotkał pomnik bohatera narodowego Polski, USA i... Białorusi. Być może niezbyt pasował do patronki Gimnazjum nr 2 (utworzonego na miejscu dawnej SP nr 2), czyli Ireny Sendlerowej. Jednak może warto go ocalić? Popiersie się zachowało, więc potrzeba tylko odbudować cokół. Została reaktywowana Szkoła Podstawowa nr 2, która powinna wrócić razem ze swoim patronem. Byłby to piękny gest ze strony Otwocka i otwocczan w roku 200. rocznicy śmierci gen. Tadeusza Kościuszki (1746 - 1817) i w przeddzień jubileuszu 100 – lecia Odzyskania Niepodległości przez Polskę. O tym, że rok 2017 został uznany przez UNESCO i Sejm RP rokiem Kościuszki, wspominać chyba nie trzeba.

Na zakończenie przytoczę fragment przemowy wygłoszonej 6 stycznia 1818 roku w Kongresie przez przyszłego amerykańskiego prezydenta Williama Harrisona: „…Kościuszko, wybitny propagator wolności i praw człowieka (...) za zgodą całego świata będzie trwale uhonorowywany pomnikami, a jego sława trwać będzie tak długo, jak długo wolność panować będzie na Ziemi, dopóki świeca zapalana jest na ołtarzu, imię Kościuszki przywoływane będzie.”

Pomniki upamiętniające gen. Tadeusza Kościuszkę jako symbol wolności i sprawiedliwości znajdują się w Polsce, Stanach Zjednoczonych. Szwajcarii, Szwecji, na Białorusi, Litwie i Ukrainie, w Uzbekistanie, Francji, Finlandii, Wielkiej Brytanii i Australii. Czas i na Otwock.
Paweł Ajdacki