Podwójna wolność Polek

1918 rok to dla nas, Polek, szczególna data - nasze prababcie, babcie uzyskały bowiem wtedy podwójną wolność. W środę, 28 listopada br. minęło dokładnie sto lat od podpisania przez naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego dekretu przyznającego prawa wyborcze kobietom. 

W 1918 r. Polki dzięki tej ustawie stały się pełnoprawnymi obywatelkami odzyskanego kraju. Tę emancypację, o którą zabiegały już XIX-wieczne sufrażystki, przyspieszyła I wojna światowa. W jej trakcie wiele kobiet musiało przejąć prace i role mężczyzn wysłanych na front. Te cztery lata wojny to był czas nieodwracalnych zmian społecznych. Co nie znaczy, że Polki po uzyskaniu praw zaczęły być od razu równo traktowane z mężczyznami. 
Najbardziej zaangażowane działaczki kobiece były wtedy przekonane, że mogą wnieść wiele nowego i dobrego do wymarzonej Polski. Miały mnóstwo do zaoferowania, bo już zdążyły się sprawdzić jako wychowawczynie, nauczycielki i strażniczki polskości. Mocno też wierzyły, że wystarczy zmienić prawo, by urzeczywistnić równość bez względu na płeć. Potrzeba było jednak  jeszcze kilku dekad, by wszyscy zrozumieli, że same przepisy nie wystarczą. Że o równość trzeba nieustannie walczyć...

Rocznica uzyskania praw obywatelskich to dobra okazja do wspomnień właśnie o zapomnianych, choć dzielnych i zaangażowanych kobietach.

Otwocczanki - patriotki

W wydanej z okazji obchodów 100-lecia odzyskania przez Polskę Niepodległości publikacji pt. „Działalność oraz idea Józefa Piłsudskiego w kręgach otwockiej tradycji” jej autor Stanisław Zając kilkakrotnie wspomina o odważnych i aktywnych otwocczankach. Poniżej dwa przykłady z jego książki.

Wanda Bassakówna, przez kilkadziesiąt lat nauczycielka w otwockich przedszkolach, już w 1915 roku podczas pobytu Józefa Piłsudskiego w Otwocku należała do niezbyt wielkiego grona ludzi "mniej lękliwych", jawnie odwiedzających Komendanta, co sama później wspominała:

"Rok 1915... to także pamiętny rok i dla mnie. Wśród takich wydarzeń goniących się w zawrotnym tempie, a śledzonych przeze mnie i odczuwanych całą duszą Polki patriotki i tajnej nauczycielki polskiej, jak objawienie wśród ciemności spada na mnie wieść, że Komendant Legjonów, że Wódz Polskiego Wojska przyjechał do Otwocka i mieszka w jednym z tutejszych pensjonatów![...]

Zebrałam wszystkie dzieci, uczęszczające do ochronki im. Marii Konopnickiej, wytłómaczyłam, że idziemy powitać pana w szarym mundurze Komendanta Wojska Polskiego. Wyruszyłam z niemi do pensjonatu J. Nestorowiczówny, w której Józef Piłsudski przebywał. Gdy mu zameldowano moje przybycie, natychmiast wyszedł na werandę i przyjął dziwną defiladę: 50 dzieci z kwiatami w rękach, które przechodząc obok werandy śpiewały i składały kwiaty do nóg Wodza. Komendant patrzył z namaszczeniem i dziękował. Mnie radość rozpierała ze spełnionego czynu".
*
W trakcie ofensywy bolszewickiej 1920 roku "Duże zaangażowanie wykazywały członkinie Koła Polek; stowarzyszenie to było kontynuacją Koła Pań założonego w 1906 roku. Skupiało głównie żony otwockich lekarzy. Przewodniczącą była Wacława Cybulska, skarbniczką - Władysława Dobraczyńska, a sekretarką - Helena Mierosławska. W zarządzie pracowała też Jadwiga Nestorowiczówna. Członkinie Koła założyły gospodę dla żołnierzy, ponadto własnym kosztem utrzymywały drużynę partyzancką pod Teklinkiem".

[Od lewej: Siostry - babcia i ciotka ofiarodawczyni Reginy Paziewskiej z d. Karwatowicz; Początek XX w.  Lata 20. Helena Katanowska z d. Kondys. Anna Katanowska - ofiarodawca. Fot (2). MPB w Józefowie/CATL / CC-BY-NC]

Galeria prababć

O przyznaniu praw wyborczych Polkom przypomina zorganizowana przez Instytut Pileckiego na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie wystawa "Podwójnie wolne. Prawa polityczne kobiet 1918". Ponadto od 28 listopada do 26 stycznia 2019 roku Instytut będzie zbierać zdjęcia i opowieści o wyjątkowych kobietach, naszych babciach i prababciach. Stworzą one dodatkową część wystawy o kobietach, która ma jeździć po Polsce i Europie. Zdjęcia i opowieści można wysyłać na adres [email protected]  lub zanieść do Instytutu do zeskanowania. 
W takiej galerii z pewnością zwracałyby uwagę dawne mieszkanki Józefowa, których fotografie ich potomkowie przekazali do Miejskiej Biblioteki Publicznej do zbiorów CATL. Kolekcja tych zdjęć jest spora - warto przyjrzeć się kobietom z pokolenia, które jako pierwsze miało możliwość głosować…

[Od lewej: Lata 20 - Maria Karwatowicz z d. Giedyńska. 1920 - Felicja Dębowska. Kolekcja Anny Katanowskiej z domu Łuniewskiej. Fot (2). MPB w Józefowie/CATL / CC-BY-NC]

Kazimiera Zalewska  

Na zdj. głónym: Aleksandra Piłsudska z Józefem Piłsudskim i córkami. fot. Biblioteka Narodowa Polona