Sanatorium Brijus - Zdrowie

Na tyłach głównego pawilonu Mazowieckiego Centrum Leczenia Chorób Płuc i Gruźlicy przy ul. Reymonta 83/91, pomiędzy wydmami rozpościerają się dwa budynki dawnego żydowskiego sanatorium przeciwgruźliczego „Brijus” - „Zdrowie” (dawniej Reymonta 55).

Historia tego sanatorium sięga okresu tuż przed I wojną światową. W roku 1911 Żydowskie Towarzystwo Przeciwgruźlicze „Brijus” (założone w 1909 r.), dzięki ofiarności społeczeństwa żydowskiego, zakupiło 32-morgowy zalesiony teren na obrzeżach ówczesnego Otwocka. W tym samym roku rozpoczęto budowę społecznego sanatorium dla niezamożnych i ubogich Żydów. W 1914 roku ukończono budowę pierwszego pawilonu, który był przeznaczony dla 40 chorych. Jednak ze względu na wybuch wojny jego uruchomienie nastąpiło dopiero w 1916 roku. Po wojnie z powodu trudności natury finansowej Towarzystwo wydzierżawiło pierwszy pawilon Wydziałowi Szpitalnictwa Magistratu m. st. Warszawy.

Komfortowo dla ubogich

Za dochody uzyskane z wynajmu wybudowano drugi gmach. Na początku lat 20. sanatorium miało dwa pawilony na 60 i 100 łóżek. W 1928 r. ogólna liczba łóżek wzrosła do 220. Znajdował się tu pawilon dla 100 ubogich dzieci chorych na gruźlicę, a w 1931 roku uruchomiono oddział leczenia gruźlicy kości. Stosowano najnowsze metody leczenia, takie jak przecięcie nerwu przeponowego, plomby opłucnowe i torakoplastykę. Na podkreślenie zasługuje organizacja terapii zajęciowej oraz pierwocin rehabilitacji. Znajdował się tutaj gabinet rentgenowski, sala operacyjna i pracownia analityczna. Leczono nie tylko zamożnych pacjentów, ale przede wszystkich osoby ubogie. Chorzy zajmowali pokoje 1 i 2 - łóżkowe (zamożniejsi pacjenci) oraz sale 4 i 8 - łóżkowe (ubodzy pacjenci). Każdy z nich miał do dyspozycji wygodne metalowe łóżko i stolik z szafką. Do dyspozycji była też synagoga, biblioteka, leżalnie będące krytymi tarasami, rozległy teren spacerowy z placem sportowym na gry i zabawy. Wszystko to zapewniało chorym duży komfort i optymalne warunki leczenia klimatycznego.

Cezary Jellenta w 1935 r. w „Sosnach Otwockich” tak opisuje sanatorium „Brijus”: „(…) Panuje tu regulamin stanowczy; chorzy na razie opierają się otwieraniu okien nawet w trzaskający mróz i nawet w nocy, ale z czasem tak sobie wbijają w głowę doniosłość tego nakazu, że z nowym przybyszem łatwiejsza jest sprawa. Na „Brijus” trzeba patrzeć pod kątem specjalnym. Jego klienci nie z plutokracji ani z nowobogackich się biorą. Więc się ich wychowuje i istotną opieką otacza. Śpią na czystej pościeli i pod kołdrami z prawdziwej waty, jedzenie mają – klasy burżuazyjnej. Więc gdy się chciało którego przewieść do szpitala w stolicy, na zabieg chirurgiczny, bowiem jeszcze właściwych instalacyj operacyjnych nie było, uważał się – o gorzka ironio! – za skazanego”.

Getto kuracyjne

W listopadzie 1939 roku sanatorium ponownie uruchomiło jeden z pawilonów. Podczas okupacji jednostka znalazła się w granicach tzw. getta kuracyjnego. Był to jedyny żydowski zakład dla chorych na gruźlicę w całym Generalnym Gubernatorstwie (działało jako Sanatorium Przeciwgruźlicze Ubezpieczalni Społecznej), a jego oficjalna nazwa brzmiała „Tuberkulosenheilstätte für Unbemittelte Lungenkranke Brijus - Kurort Otwock”. Po likwidacji getta Niemcy połączyli dwa sanatoria (“Brijus“ i Sanatorium m.st. Warszawy) i urządzili w nich szpital dla swoich rannych żołnierzy, który działał do 29 lipca 1944 r. W latach 1944–45 ulokował się tutaj szpital polowy Armii Czerwonej.

PRL: dwa w jedno

Po 1945 r. sanatorium już nie odzyskało wcześniejszej samodzielności i na stałe włączone zostało do Sanatorium m.st. Warszawy. W 1951 r. połączone sanatoria otrzymały wspólną nazwę Sanatorium im. Feliksa Dzierżyńskiego, a od 1976 r. Szpital im. Feliksa Dzierżyńskiego. Pod tą nazwą funkcjonował oficjalnie do 1990 roku, a nieoficjalnie jest jeszcze szeroko rozpoznawalny wśród mieszkańców Otwocka. Obecnie cały kompleks danego Sanatorium Miasta Stołecznego Warszawy i dawnego Sanatorium „Brijus” - “Zdrowie“ wchodzi w skład szpitala Mazowieckiego Centrum Chorób Płuc i Gruźlicy. Dawny “Brijus“ to obecne pawilony „A” i „B” tego szpitala.
Paweł Ajdacki

Na zdj: Budowa sanatorium Brijus - ok. 1911-16 Fot. Stanisław Rakowski