Sprawiedliwa wśród Narodów Świata

107 lata temu, 15 lutego 1910 r. urodziła się Irena Sendlerowa, kobieta, która w czasie II wojny światowej uratowała ok. 2 500 żydowskich dzieci.

W jednym z wywiadów Irena Sendlerowa powiedziała: „Żeby świat był lepszy, konieczna jest miłość do każdego człowieka. I tolerancja, bez względu na rasę, religię i narodowość”. Gdy jeden z dziennikarzy zapytał czy w czasie wojny, ratując żydowskie dzieci działała z pobudek religijnych, odpowiedziała: „Nie, działałam z potrzeby serca”.

Irena Sendlerowa, z domu Krzyżanowska, z wykształcenia była polonistką, z zamiłowania działaczką społeczną. Pochodziła z rodziny o wielkich patriotycznych tradycjach. Pradziadek ze strony matki – Janiny Krzyżanowskiej – był zesłańcem z powstania styczniowego (1863). Ojciec – Stanisław Krzyżanowski – lekarzem, społecznikiem, który w 1917 roku – roku wielkiej epidemii tyfusu – zaraził się tą chorobą od swoich pacjentów i zmarł w wieku czterdziestu lat. Chociaż Irena Sendlerowa miała zaledwie siedem lat, gdy odszedł jej ukochany ojciec, na całe dorosłe życie zapamiętała jego słowa, że ludzi dzieli się na dobrych i złych. Narodowość, rasa, religia, pochodzenie społeczne i wykształcenie nie mają znaczenia, tylko to, jakim kto jest człowiekiem. Druga zasada, której nauczono ją w dzieciństwie, to obowiązek podania ręki tonącemu. Każdemu, kto jest w potrzebie.

W wieku dwóch lat zachorowała na koklusz, co skłoniło Krzyżanowskich do przeprowadzenia się z Warszawy do - mającego status podmiejskiego uzdrowiska - Otwocka. Tam jej ojciec rozpoczął prywatną praktykę, lecząc głównie biedotę żydowską oraz chłopów. Był bardzo zaangażowany w działalność społeczną, zorganizował także wzorowe sanatorium dla chorych na płuca, gdzie stosował  nowatorskie metody leczenia; przede wszystkim wykorzystywał unikalne w skali kraju walory klimatyczne Otwocka. Atmosfera domu rodzinnego miała duży wpływ na działalność Ireny Sendlerowej w czasie II wojny światowej. W Otwocku, bawiąc się z żydowskimi rówieśnikami, nauczyła się języka jidysz. Odwiedzała również Tarczyn, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony ojca.

Wybuch drugiej wojny światowej zastał Sendlerową jako pracownicę jednego z Ośrodków Opieki i Zdrowia, który podlegał Wydziałowi Opieki Społecznej Zarządu Miasta Warszawa. Irena Sendlerowa prawie natychmiast podjęła działalność w konspiracyjnej PPS (Polska Partia Socjalistyczna). Pełniła tam wiele funkcji, między innymi dostarczała pomoc pieniężną dla profesorów Uniwersytetu Warszawskiego, którzy znaleźli się w bardzo trudnych warunkach materialnych. W ramach dawnego Wydziału Opieki Społecznej działał także Referat Opieki nad Dzieckiem. Jego zadaniem było kierowanie polskich bezdomnych dzieci do zakładów opiekuńczych. Pod opieką Referatu (nieformalnie) znaleźli się też mali bezdomni mieszkańcy przyszłej dzielnicy żydowskiej. Gdy 16 listopada 1940 roku getto w Warszawie zamknięto, było w nim przeszło 400 tysięcy ludzi (w tym ponad 130 tysięcy przymusowo przesiedlonych). Wydane 15 października 1941 przez Hansa Franka zarządzenie zabraniało Żydom opuszczać getto, a Polakom udzielać im pomocy. Za te przewinienia jednym i drugim groziła kara śmierci. Po zapoznaniu się z tragiczną sytuacją jego mieszkańców, mając kontakty z dawnymi koleżankami, które w getcie zajmowały się dziećmi i młodzieżą, siostra Jolanta (konspiracyjny pseudonim Sendlerowej) podjęła się niezwykle odpowiedzialnej i ważnej roli. Polegała ona początkowo na organizowaniu pomocy doraźnej: przemycano do getta żywność, ubrania, lekarstwa. Dość szybko zorientowano się, że nie sposób ocalić wszystkich, pomóc większości, ale można było zorganizować bezcenną pomoc dla najsłabszych mieszkańców getta, czyli dzieci. Ratowano je na wiele sposobów. Zależało to od jego wieku, wyglądu, od tego, czy dziecko mówiło po polsku, znało polskie obyczaje, modlitwy, wiersze i piosenki. Bardzo małe dzieci były usypiane luminalem i wywożone w workach, pudłach, drewnianych skrzynkach, w karetce sanitarnej. Nieco starsze dzieci, też uśpione i dobrze schowane, przemycano pierwszym rannym tramwajem, którym kierował zawsze ten sam zaufany motorniczy. Dzieci kilkuletnie opuszczały getto przez gmach sądów na Lesznie lub kościół, który też miał dwa wejścia i wyjścia. Dzieci dużo starsze i młodzież mogły opuścić getto tylko z tak zwanymi brygadami pracy. „Kiedy hitlerowcy postanowili wymordować naród żydowski, nie mogłam na to patrzeć obojętnie – podkreślała pani Irena. Przemycała więc dzieci z warszawskiego getta i przy współpracy z organizacją Żegota umieszczała pod zmienionymi nazwiskami w polskich rodzinach zastępczych, w sierocińcach lub klasztorach.

Pod koniec 1943 roku została aresztowana przez gestapo, była torturowana na Pawiaku i skazana na śmierć -  nikogo nie wydała. „Milczałam – powie po latach. – Wolałam umrzeć niż zdemaskować naszą działalność. Cóż znaczyło moje życie w porównaniu z życiem tylu innych osób, które mogłam narazić na śmierć?” Członkom Żegoty udało się przekupić niemieckiego oficera i wydostać ją z aresztu. Pod przybranym nazwiskiem, ukrywając się przed gestapo, nie zaprzestała swej misji i w dalszym ciągu ratowała dzieci. Po wojnie także zajmowała się opieką społeczną, organizowała sierocińce, domy starców, ośrodki pomocy dla samotnych matek. Jednak ze względu na swą wojenną przynależność do AK nie miała w powojennej Polsce łatwego życia. Była nawet aresztowana i poddana brutalnemu przesłuchaniu. W wieku 57 lat zmuszono ją do przejść na emeryturę i usunięcia się z życia publicznego

Spis uratowanych dzieci (słynną dziś „listę Sendlerowej”) przekazała koledze z Żegoty, Adolfowi Bermanowi, który po wojnie został przewodniczącym Centralnego Komitetu Żydów. Na podstawie tej listy organizacje żydowskie przez kilka lat (do 1950 roku) na terenie całej Polski szukały uratowanych dzieci, które umieszczano w sierocińcach.

Polska Ludowa zapomniała o niej i o jej heroicznej postawie podczas wojny, ale naród żydowski pamiętał o zasługach Ireny Sendlerowej. W 1965 roku została odznaczona najwyższym medalem izraelskim przyznawanym nie-Żydom ,,Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Medal odebrała w 1983 r. kiedy otrzymała paszport i mogła wyjechać do Izraela. W 1991 roku otrzymała honorowe obywatelstwo Izraela. W 2003 r. została odznaczona przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego Medalem Orła Białego. Dwukrotnie wysuwano jej kandydaturę do Pokojowej Nagrody Nobla- w 2003 i 2007 roku. Nie była jednak zadowolona z tych wyróżnień, dużo ważniejszy był dla niej Order Uśmiechu, który przyznano jej w 2007 roku. Od 2006 r. z ramienia amerykańskiej fundacji "Life In a Jar" oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych została ustanowiona nagroda im. Ireny Sendlerowej ,,Za naprawianie świata", która przyznawana jest nauczycielom uczącym i wychowującym młodzież w duchu tolerancji i poszanowania innych.

Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 r. w wieku 98 lat. Do samego końca opiekowała się nią kobieta, którą jako niemowlę uratowała z warszawskiego getta. W dniu 15 marca 2010 roku w czasie uroczystej Sesji Rady Miasta radni jednogłośnie zadecydowali o nadaniu imienia Ireny Sendlerowej Gimnazjum nr 2 w Otwocku. W tym samym dniu przyznano pani Irenie tytuł Honorowego Obywatela Miasta, który wraz symbolicznym kluczem odebrała córka -  pani Janina Zgrzembska.  Uroczystość nadania imienia szkole miała miejsce 22 października 2010 roku.

Irena Sendlerowa w kulturze masowej:
- ,,Łyżeczka życia" krótki film dokumentalny, reż. Michał Nekanda-Trepka, 2003r.
- ,,Dzieci Ireny Sendlerowej" film fabularny, reż. J. K. Harrison, 2009r.
- ,,W imię ich matek – historia Ireny Sendlerowej" film dokumentalny, reż. Mary Skinner, 2010r.
-  filmy dokumentalne: Lista Sendlerowej w reżyserii Michała Dudziewicza (2002) oraz Wróżka z getta (2007)
-  NINAteka zamieściła pięcioodcinkowy reportaż ze wspomnieniami o Irenie Sendlerowej (2010)
 -  Angielski kompozytor Tony Harris skomponował utwór na cześć Ireny Sendlerowej (płyta Choices wydana w (2010)
- Książki biograficzne Anny Mieszkowskiej ,,Matka dzieci Holokaustu", Matka dzieci Holocaustu. Historia Ireny Sendlerowej (Muza 2004) i Dzieci Ireny Sendlerowej (Muza 2009)