Szlakiem niepodległości po powiecie otwockim

11 listopada 2018 r. jest datą wyjątkową. Tego dnia obchodzimy 100. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę. Dzień ten jest symboliczny, ponieważ odzyskiwanie niepodległości to był proces trwający od 1914 do 1921 r. Rozpoczął się wymarszem pierwszej kompanii kadrowej z krakowskich Oleandrów, a zakończył podpisaniem w Rydze traktatu pokojowego z Rosją Radziecką. Sama zaś Deklaracja Niepodległości została ogłoszona 7 października 1918 r. przez Radę Regencyjną.

Warto w tym miejscu zastanowić się, co w Otwocku i okolicy przypomina nam o wydarzeniach z okresu odzyskiwania niepodległości. Tych pamiątek mamy kilka, zarówno materialnych, jak i niematerialnych.

Pomniki Piłsudskiego i Kościuszki

Pierwszą z nich jest pomnik poświęcony marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu w Otwocku przy ul. Kościuszki. Pomnik ten został ustawiony na pamiątkę pobytu w mieście w 1915 r. ówczesnego brygadiera Piłsudskiego, którego do Warszawy nie chciały wpuścić niemieckie władze okupacyjne. W Otwocku, w parku miejskim znajdował się jeszcze jeden pomnik poświęcony Marszałkowi, ale nie zachował się on do dnia dzisiejszego i - pomimo głośnych deklaracji ze strony rady miasta - nie został odbudowany. Na fali entuzjazmu z odradzania się polskiego państwa, pod koniec I wojny światowej, odsłonięto na środku ul. Kościuszki w Otwocku pomnik poświęcony gen. Tadeuszowi Kościuszce. Niestety, pomnik ten nie przetrwał II wojny światowej. Co prawda w latach 60. ubiegłego wieku powstał drugi pomnik Kościuszki (autorstwa Bronisława Koniuszego) przy SP nr 2 jego imienia, ale i on nie przetrwał... III RP. Tutaj też, pomimo deklaracji ze strony rady miasta, nie zdołano odtworzyć go ani na 200 rocznicę śmierci Naczelnika, ani na 100 - lecie odzyskania Niepodległości.

Mogiły bojowników o wolność

Jednak najbardziej związanym z dniem 11 listopada miejscem jest cmentarz parafialny w Warszawicach. Na jego terenie zachowała się mogiła miejscowego nauczyciela Bronisława Wiśniewskiego, żołnierza POW, który poległ podczas rozbrajania Niemców w Warszawicach w dniu... 11 listopada 1918 r. Tu wskazane jest szybkie zaopiekowanie się grobem przez władze gminne, aby nie zniknął on pod współczesnymi pochówkami, które już mu zagrażają.

Najwięcej pamiątek w powiecie otwockim związanych jest z wojną polsko-bolszewicką 1920 r. Na cmentarzach w Kołbieli i Gliniance zachowały się zbiorowe mogiły polskich żołnierzy poległych w sierpniu 1920 r. w czasie dramatycznej Bitwy Warszawskiej – „17 decydującej bitwy o losach świata” w historii. Mogiła taka znajdowała się też w Wiązownie, ale w 1939 r. pochowano w niej polskich lotników poległych we wrześniu 1939 r. Fakt ten wykorzystały władze komunistyczne, doprowadzając do zatarcia informacji o żołnierzach z 1920 r. na tej mogile. Pomnik poświęcony marszałkowi Piłsudskiemu i żołnierzom z 15 Wielkopolskiej DP znajduje się na historycznym Kopcu w Wiązownie. 

W Otwocku, w starej części cmentarza parafialnego również znajdował się grób żołnierza Stefana Przybylskiego, poległego w sierpniu 1920 r. ale... pozwolono na ponowne wykorzystanie tego miejsca dla współczesnego pochówku. Podobny los spotkał na otwockim cmentarzu, znajdujący się przy głównej alei, grób studenta Walentego Brochockiego, ofiary niemieckiej okupacji, a zmarłego w 1917 r. Na jego miejscu ktoś urządził... symboliczny grób dzieci nienarodzonych.
W Otwocku zmarł w 1930 r. Kazimierz Dłuski. Członek polskiej delegacji na konferencję pokojową w Wersalu w 1919 r. W otwockim Świdrze w latach 20. prowadził wraz z żoną Bronisławą (rodzoną siostrą Marii Skłodowskiej-Curie) sanatorium "Dom Zdrowia". Zachowało się ono do dnia dzisiejszego. Obecnie jest to główny budynek Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 1 im. Marii Konopnickiej przy ul. Majowej. Otwocka rada miejska w 1930 r. uhonorowała pamięć Kazimierza Dłuskiego, nazywając ulicę jego imieniem przy osiedlu OSM "1000 - lecia" (popularne osiedle "Warszawska").

Budowle z początków niepodległej RP

Swoistą pamiątką związaną z odzyskaniem niepodległości jest zespół kilkudziesięciu pierwszowojennych schronów wzniesionych przez wojska niemieckie w latach 1915-1916 jako element umocnień "Przedmościa Warszawa". Można znaleźć te schrony, wędrując od Świdrów Małych przez Józefów, Emów, Wiązownę, Zagórze i Pohulankę. W oparciu o te umocnienia utworzono II linię polskiej obrony w czasie Bitwy Warszawskiej 1920 r. oraz odparto ataki bolszewików w rejonie Wiązowny. Nietypową pamiątką z tego okresu jest też otwockie osiedle urzędnicze "Soplicowo" założone w 1921 r. i stanowiące swoisty pomnik XIX-wiecznych starań o odzyskanie niepodległości.

Najnowsze pomniki

Najmłodsze upamiętnienie wydarzeń sprzed 100 lat stanowią: pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego w Józefowie i oddany do użytku w październiku most na Świdrze noszący imię 100 - lecia Odzyskania Niepodległości. Miejsce bardzo symboliczne, ponieważ rzeka Świder w tym miejscu w latach 1795 - 1807 stanowiła granicę pomiędzy Prusami i Austrią ustanowioną w wyniku III rozbioru Polski. Przez kolejne 2 lata biegła tędy południowo-wschodnia granica Księstwa Warszawskiego, co uwiecznił Stefan Żeromski na kartach "Popiołów" w rozdziale "Szaniec". Szkoda tylko, że przeprawa ta została zeszpecona ekranami dźwiękochłonnymi. Taki sam efekt, a nawet jeszcze lepszy, dałoby zasadzenie alei lipowej wzdłuż drogi.

Otwock i Karczew z nowymi prawami

I na zakończenie pamiątka "niematerialna" sprzed 100 lat. W 1916 r. prawa miejskie uzyskał Otwock (nazywany "Stacyjny" lub "Wille Otwockie"), a w 1917 r. pojawiła się na administracyjnej mapie Królestwa Polskiego gmina Karczew. Wcześniej i dzisiejsze miasto Otwock, i mający wielowiekową historię Karczew należały do wiejskiej gminy Otwock powstałej w oparciu o magnackie dobra otwockie Kurtzów (Otwock Wielki).

Paweł Ajdacki