Wolność listopadowa

11 listopada przypada Narodowe Święto Niepodległości. To umowna rocznica upamiętniająca powołanie przez Radę Regencyjną płk. Józefa Piłsudskiego na stanowisko Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich.

Ważny okres rozwoju dla powiatu otwockiego rozpoczął się już w 1916 roku wraz z wyzwoleniem regionu spod panowania Rosji. Obowiązująca od 1864 r. w Królestwie Polskim ustawa o samorządzie przestała istnieć. Na skutek rozpoczętej na początku lat 60-tych reformy Glinianka, Osieck, Kołbiel i Karczew utraciły prawa miejskie. Jednak już w 1916 r. została utworzona gmina Karczew, a popularne letnisko Otwock uzyskało prawa miejskie. 
Otwock był także miejscem, w którym odbywały się ważne dla przyszłości i kształtu przyszłego państwa polskiego narady. Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan, do stolicy dawnego Królestwa Polskiego przyjechał wraz ze swoim sztabem pułkownik Józef Piłsudski. Niemcy prowadząc działania wojenne, czuli się niepewnie na okupowanym obszarze. Obawiając się patriotycznej rewolucji robotniczej i popularności Piłsudskiego wśród Polaków służących w niemieckim wojsku nakazali mu opuścić Warszawę.

20 sierpnia Piłsudski przyjechał dorożką do Otwocka w towarzystwie późniejszego osobistego adiutanta, wówczas porucznika, który stał się legendą sanacyjnej Polski, ideałem kawalerzysty, poety i awanturnika, Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego oraz lekarza Stanisława Roupperta, który wynajął dla przyszłego wodza mieszkanie w pensjonacie Jadwigi Nestorowiczówny. Pensjonat mieścił się na terenie pomiędzy dzisiejszymi ulicami Chopina i Kościelną, przy ulicy Otwockiej (ob. Kościuszki). Wiadomo, że odbywały się tam istotne narady, a Piłsudskiego odwiedzali licznie podwładni i przyjaciele, w tym m.in. Władysław Sikorski, Wacław Sieroszewski, Stanisław Baczyński - ojciec poety Krzysztofa Kamila.

Na pamiątkę tego pobytu, na narożniku działki należącej do doktora Władysława Wajdenfelda, który podarował radzie miejskiej tę nieruchomość w celu wzniesienia pomnika, powstał prosty pamiątkowy obelisk z inskrypcją „Józef Piłsudski przybył z frontu do Warszawy dla narad z przywódcami społeczeństwa stolicy, zmuszony przez okupantów do jej opuszczenia zatrzymał się w pobliskim domu dziś nie istniejącym i tu narady prowadził 20 VIII – 4 IX 1915 r.” Pomnik został uroczyście odsłonięty 11 listopada 1938 r. w 20. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości.

Obelisk został usunięty  zagipsowany i ukryty wśród ekspozycji Muzeum Ziemi PAN, dzięki temu uniknął losu pomnika Piłsudskiego, który znajdował się w otwockim parku – pomnik ten został pod osłoną nocy zdemontowany i skradziony przez pracowników Urzędu Bezpieczeństwa, i współpracujących z nimi bandytów.

Pod obeliskiem odbywają się obecnie powiatowe i miejskie uroczystości, które w tym roku rozpoczną się o godz. 10.00 mszą w kościele pw. św. Wincentego a’Paulo, a o godz. 11.00 przeniosą się pod obelisk.
W walkach, których zwieńczeniem było odzyskanie niepodległości, brało udział wielu znanych i anonimowych mieszkańców naszego regionu. Uczestnik wojny, jeden z ponad 40 karczewskich ochotników, Jan Majewski, wspominał: „Jeszcze w 1916 roku część patriotycznie nastawionej młodzieży Karczewa jak, też i starsi, brali udział w konspiracyjnej POW. Kandydaci do organizacji zobowiązani byli przedstawić dokument, określający przydatność na żołnierza potwierdzoną przez rodziców i wójta. Z tymi świadectwami i dobrym słowem wyruszyło do Dęblina pierwszych siedmiu, gdzie formował się 34 pułk piechoty. Byli to: Antoni Baliński, Henryk Jarosiński, Stefan Kociszewski, Józef Majewski, Stefan Niziółka, Michał Trzaskowski i Wacław Żelazko. Walczyliśmy tam gdzie posłał nas rozkaz, ale większość w walkach na wschodzie, podczas wojny polsko-radzieckiej. 34 pp wchodził w skład 9 dywizji podlaskiej generała Władysława Sikorskiego. Pierwszy bój, jeszcze z wycofującymi się Niemcami, stoczyliśmy w 1918 r. pod Kobylanami. Potem był szlak bojowy przez Kobryń, Pińsk w kierunku Dniepr, przez Mozyr, Czarnobyl, Łojew, później nastąpił odwrót pod naporem Armii Konnej Budionnego. Wcześniej na wieść o przybyciu Józefa Piłsudskiego do Warszawy przeprowadziliśmy akcję rozbrojenia żandarmów niemieckich. Czynu tego dokonali członkowie straży pożarnej i POW, organizacji niepodległościowej, zakonspirowanej u nas przy Kole Młodzieży Parafii św. Wita. Oprócz akcji rozbrajania w samym Karczewie, odebraliśmy także broń kilku żandarmom i wojskowym na terenie kantyny wojskowej w Świdrze.”

Pierwsze związki rzemieślnicze w postaci cechów powstały po 11 czerwca 1918 r. Otwoccy rzemieślnicy zorganizowali się w taki związek, nadając mu statutową nazwę "Związek Rzemieślników i Robotników Niefachowych Chrześcijan". Wraz z niepodległością rozpoczął się okres dynamicznego rozwoju Józefowa i Otwocka oraz napływ ludności żydowskiej uciekającej przed nędzą komunizmu i szukającej na ziemiach nowego państwa swojego „Polin”, miejsca na ziemi.

Wiktor Lach

Fotografia z pobytu J. Piłsudskiego w Otwocku, od lewej stoją: Pruszkowski, Treszer, Stanisław Baczyński, Juliusz Kaden-Bandrowski, Wacław Orłowski; siedzą: Gustaw Orlicz-Dreszer, Józef Piłsudski, dr Stanisław Rouppert, Bolesław Wieniawa-Długoszowski.

Cytat pochodzi z artykułu Barbary Skwary zamieszczonego w monografii Karczewa „Dzieje Miasta i Okolic”, Karczew 1998