Reklama

Innowacyjny laser w NCBJ - powstaje narzędzie dla noblistów

Portal internetowy Otwock - iotwock.info

08/02/2021 13:47

Na terenie Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) w Otwocku Świerku powstaje niezwykle innowacyjne urządzenie pn. Polski laser na swobodnych elektronach (PolFEL). Właśnie została podpisana umowa na ponad 20-milionowe dofinansowanie unijne na projekt dotyczący jego rozbudowy. Pozwoli on jeszcze zwiększyć możliwości badawcze tego urządzenia.

Umowę o dofinansowaniu w wysokości 20 326 350 zł projektu o wartości 31 330 740 zł podpisali 8 lutego 2021 r. w Urzędzie Marszałkowskim w Warszawie Janina Ewa Orzełowska, członek zarządu województwa mazowieckiego oraz prof. dr hab. inż. Krzysztof Kurek, dyrektor Narodowego Centrum Badań Jądrowych. Obecny był także dr Paweł Krawczyk, kierownik Projektu PolFEL.

Jak wyjaśnił podczas podpisywania umowy prof. Krzysztof Kurek, obecny projekt jest częścią większego, bardzo innowacyjnego za ok. 200 mln zł - czyli budowy Polskiego lasera na swobodnych elektronach, w skrócie zwanego PolFEL (od ang. Polish Free Electron Laser).

- Budujemy duże urządzenie badawcze: laser na swobodnych elektronach, całkowicie w technologii nadprzewodzącej; jedyne takie w tej części Europy. Jest to urządzenie uniwersalne, znakomite źródło światła spójnego, przestrajalne, czyli dzięki niemu można prowadzić badania zarówno w zakresach podczerwieni, do ultrafioletu i miękkiego rentgena. Będzie ono służyć przede wszystkim do badań biologicznych, medycznych, do obserwacji reakcji chemicznych oraz do badań materiałowych - powiedział prof. Kurek.

Jak podkreślił będzie wykorzystywany nie tylko przez fizyków jądrowych, ale również przez badaczy z dziedziny medycyny i chemii.

- PolFEL ma wartość ponad 200 mln zł. To bardzo duży projekt i bardzo innowacyjny. Nie kupujemy urzadzenia - my je budujemy. Cała jego koncepcja jest nasza. Mieliśmy w tym duże doświadczenie, ponieważ NCBJ - razem z innymi krajami i instytutami - pracowało nad konstrukcją największego takiego urządzenia na świecie - European XFEL w Hamburgu. Mamy doświadczenie, mamy inżynierów, którzy umieją to zaprojektować i wykonać. Oczywiście pewną część komponentów musimy kupić, ale zbudowanie tego jest naprawdę bardzo trudne. Trudne, ale dzięki temu powstanie bardzo innowacyjne i nowoczesne urządzenie badawcze - podsumował dyrektor NCBJ.

Jak innowacyjne? To właśnie wykorzystanie tego typu urządzeń na świecie przyniosło 26 nagród Nobla (za badania z użyciem promieniowania synchrotronowego). Dzięki PolFEL możliwe będzie badanie w czasie rzeczywistym np. jak leki przyłączają się do żywych komórek.

Realizacja całego projektu budowy polskiego lasera na swobodnych elektronach zaczęła się w 2018 roku. Wtedy NCBJ otrzymało dofinansowanie z UE w wysokości ponad 118,6 mln zł, przy łącznym koszcie ponad 164,7 mln zł.

Dzięki dodatkowemu projektowi za ok. 31 mln, na które właśnie zostało podpisane dofinansowanie, zaplanowano m.in. wyposażenie systemu kriogenicznego lasera PolFEL w układ skraplania helu, który zwiększy czas pracy urządzenia i umożliwi zainstalowanie nowych stacji badawczych. Następnie naukowcy ze Świerka zbudują stanowisko testowe kriomodułów, a także kupią aparaturę pomiarową umożliwiającą prowadzenie testów i badań kriomodułu. Ponadto stacja zadań biomedycznych zostanie wyposażona w aparaturę badawczą, która pozwoli znacząco zwiększyć możliwości badawcze w zakresie nauk biologiczno-medycznych. I wreszcie powstaną tzw. laboratorium czyste z pomieszczeniami czystymi klasy ISO5 oraz stacja uzdatniania wody ultra-czystej i urządzenia do przygotowania powierzchni układów nadprzewodzących.

Narodowe Centrum Badań Jądrowych ma wielu dociekliwych i ambitnych pracowników, wkrótce będzie mieć kolejne niezwykle nowoczesne narzędzie do badań - PolFEL. Można więc śmiało marzyć, że w nie bardzo długim czasie Nobla będzie odbierał naukowiec z Otwocka…

Kazimiera Zalewska

Na zdj. od lewej: prof. dr hab. inż. Krzysztof Kurek, dyrektor NCBJ w Otwocku, Janina Ewa Orzełowska, członek zarządu województwa mazowieckiego oraz dr Paweł Krawczyk, kierownik Projektu PolFEL. Fot. Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego