Otwocka (nie)demokracja

To była prawdziwa lekcja demokracji. Ciekawa, zajmująca i przedstawiona z ogromną kulturą. Tak potrafią mówić tylko ludzie inteligentni, których jeśli się słucha, łatwiej zrozumieć to, co z natury rzeczy, wydaje się trudne i skomplikowane. Wykład sędziego Jerzego Stępnia w otwockim Powiatowym Młodzieżowym Domu Kultury, mimo że zgromadził dość liczną grupę słuchaczy, zarówno w sali widowiskowej gdzie miał miejsce, jak i przed komputerami, cieszył się umiarkowanym zainteresowaniem otwocczan.

Może byłoby większe, gdyby władze Otwocka zgodziły się zamieścić informację o tym, że wykład się odbędzie na stronie internetowej urzędu, ale niestety organizatorzy wydarzenia - Uniwersytet Trzeciego Wieku Klubu Seniora Stowarzyszenia Polska 2050 - nie uzyskali na to zgody. Czy włodarze miasta mieli prawo podjąć taką decyzję? Formalnie - tak. Z moralnego punktu widzenia i zwykłej ludzkiej przyzwoitości - już niekoniecznie!

- „Moim zdaniem - powiedział Jerzy Stępień - urząd miasta nie powinien tak postępować, w końcu jest to jakaś forma życia publicznego. (…) Czuć w tym politykę”.

Czego boi się ta władza, że zabrania nawet mówienia o demokracji? Dlaczego nie pozwala przebić się informacji na ten temat do przestrzeni publicznej? Czyżbyśmy mieli tutaj do czynienia - ze swego rodzaju - „mentalnością Kalego”, która  dzieli demokrację na Waszą i Naszą? Przecież codziennie słyszymy, jak rządzący odmieniają to słowo przez wszystkie możliwe przypadki… Problem w tym, że „wycieranie sobie gęby” i zasłanianie się względami demokracji w swoich działaniach to polityczny marketing, a rozumienie na czym ona rzeczywiście polega, to już zupełnie coś innego! To trochę tak, jak z Piłsudskim, dla którego państwo było ważniejsze od demokracji. Jeśli demokracja służyła jego wizji państwa, to ją współtworzył, ale gdy orientował się, że może mu zaszkodzić, to z nią walczył.

Wykład Jerzego Stępnia był przekrojowy i odwoływał się do zrębów polskiego konstytucjonalizmu. Był też próbą wyjaśnienia na czym polega istota prawa i procesów demokratycznych stanowiących o budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. – „Chodzi o to - mówił podczas wykładu Jerzy Stępień - że demokracja musi być przeżyta i rozumiana przez obywateli. I to dogłębnie. Jako naród dociekaliśmy tej prawdy bardzo długo, aż w końcu zrozumieliśmy na czym ona polega. W historii Polski mieliśmy kilka aktów konstytucyjnych. Konstytucję 3. Maja, kwietniową, marcową i tę „stalinowską” z 1952 roku. Spośród tych czerech aktów prawnych, tylko jeden - konstytucja marcowa - został uchwalony legalnie. Prace nad aktualnie obowiązującą konstytucją ciągnęły się długo, bo praktycznie od 1989 roku. Było osiem projektów, z których w końcu powstał ten jeden, który - po jakimś czasie - został legalnie uchwalony i zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum. Uchwalony akt obowiązuje już ponad 25 lat. W najbliższy poniedziałek 17 października br. będziemy świętować rocznicę jego wejścia w życie, bo - przypomnę, że - co prawda został uchwalony 2 kwietnia, ale wszedł w życie dopiero 17 października 1997 r. Problem w tym, że mimo iż obecna konstytucja została uchwalona legalnie i prawidłowo i częściowo dotarła do naszych umysłów, to nie potrafiła przebić się do naszych serc. I chociaż minęło od tamtej pory wiele lat, to wciąż jeszcze nie jest obywatelsko przeżyta i przepracowana przez nasze społeczeństwo”.

Padły też podczas wykładu ważne słowa na temat polityków, na których - według Jerzego Stępnia, „nie możemy patrzeć jak na tych, którzy widzą więcej, lepiej i dalej, bo w rzeczywistości, widzą oni bardzo blisko, a ich wzrok sięga tylko perspektywy najbliższych wyborów. A przy takim podejściu, bardzo wielu rzeczy się po prostu nie dostrzega”.

Odniósł się też do tych, którzy popierają aktualnie rządzących, mówiąc, że  „w każdym społeczeństwie jest jakaś grupa ludzi, dla których demokracja nie jest wartością. W latach 70. tych, to zjawisko zostało genialnie opisane przez Ericha Fromma w jego słynnej „Ucieczce od wolności”, w której opisuje on - co prawda - społeczeństwo austriackie, ale przekłada się to również na inne społeczeństwa, w tym również nasze. Postawiona przez niego teza odnosi się do pewnej grupy ludzi, która nie chce podejmować decyzji, mając świadomość, że podjęte wybory zawsze niosą jakieś konsekwencje i które mogą spaść na tych, którzy ich dokonywali. Dlatego może lepiej uciec od wolności i podejmowania decyzji, licząc na to, że ktoś zrobi to za nas. W tej sytuacji będziemy mieli komfort psychiczny, że w razie pojawienia się negatywnych skutków tych wyborów, nie my ich dokonywaliśmy i nie możemy czuć się za nie odpowiedzialni”.

Istotną cechą budowania społeczeństwa demokratycznego jest wychowanie młodego pokolenia i to już od najmłodszych lat. - „Jeśli chcemy przekonywać do demokracji - powiedział Jerzy Stępień, a bez wątpienia jest to ten świat, w którym współczesne społeczeństwa odnajdują się najlepiej, a przynajmniej te z nich, które mają korzenie w zachodniej kulturze europejskiej, to proces ten musi się zacząć bardzo wcześnie. Już w domu czy w szkole musimy mówić dzieciom, że demokracja jest wartością. Musimy to tłumaczyć i pokazywać na własnych przykładach, bo jak mówi łacińskie przysłowie: verba docent exempla trahunt czyli słowa uczą, ale przykłady pociągają”.

Demokracja jest i powinna być neutralna światopoglądowo. Dopóki nie zrozumiemy, że pewne wartości, które niesie, mają charakter uniwersalny, nie możemy mówić, że żyjemy w demokratycznym i obywatelskim społeczeństwie.

Współczesne państwo polskie, autoryzowane przez PiS, niewiele ma wspólnego z klasycznym pojmowaniem demokracji. To zresztą nie tylko problem samego upartyjnienia państwa, ale również problem kultury politycznej społeczeństwa jako całości. Dlatego cieszę się, że miałem okazję wziąć udział w tej otwockiej lekcji demokracji, bo trzeba i warto rozmawiać, nawet jeśli czasem ta rozmowa niekoniecznie napawa optymizmem.

Andrzej Idziak